Σε ένα φορτισμένο τελετουργικό πλαίσιο, όπου κυριάρχησαν ο λόγος περί «μαρτύρων», τα εθνικά σύμβολα και η θρησκευτική συγκίνηση, πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 15 Ιουλίου στο Γενικό Προξενείο της Τουρκίας στην Κομοτηνή η καθιερωμένη εκδήλωση για την “αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του 2016” στην Τουρκία.
Η τελετή μνήμης – πλέον θεσμοθετημένη ως «Ημέρα της Δημοκρατίας και των Μαρτύρων» από την κυβέρνηση Ερντογάν – λειτουργεί όχι μόνο ως υπενθύμιση της αποτροπής ενός πραξικοπήματος, αλλά και ως συμβολική επικύρωση της νίκης του τουρκικού εθνικισμού έναντι των εσωτερικών και εξωτερικών «εχθρών του έθνους».
Από την οδύνη στο ιδεολογικό δόγμα
Η εκδήλωση ξεκίνησε με την απαγγελία του τουρκικού εθνικού ύμνου και θρησκευτικά αποσπάσματα από το Κοράνι. Στο επίκεντρο, για ακόμη μια χρονιά, βρέθηκε ο Μουσταφά Τζαμπάζ, δημοσιογράφος καταγόμενος από τη Θράκη (Δήμος Αρριανών), που σκοτώθηκε στην Κωνσταντινούπολη την ώρα που, σύμφωνα με την επίσημη τουρκική εκδοχή, «προσπαθούσε να υπερασπιστεί τη δημοκρατία με το σώμα του».
Η ανάδειξη του Τζαμπάζ ως «μάρτυρα της πατρίδας» δεν αφορά μόνο την προσωπική του ιστορία, αλλά λειτουργεί στο πλαίσιο ενός εθνικιστικού αφηγήματος που επιχειρεί να συνδέσεις την μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη, με τον κορμό του τουρκικού κράτους και τις ιδεολογικές του προτεραιότητες.
Ρητορική πόλωσης και «παρακρατικά μοτίβα»
Ο Γενικός Πρόξενος Αϊκούτ Ουνάλ δεν περιορίστηκε σε διπλωματικούς τόνους. Στην ομιλία του, χρησιμοποίησε φρασεολογία που παραπέμπει σε στρατιωτικού τύπου αφήγημα:
«Απέναντι σε αυτούς που ντύθηκαν σαν Μουσουλμάνοι και αποδείχθηκαν διάβολοι, το έθνος μας απάντησε με ενότητα και τιμή. Η FETÖ είναι μια παράνομη παραθρησκευτική συμμορία που εισχώρησε στους κρατικούς θεσμούς.»
Ο χαρακτηρισμός αυτός παραπέμπει άμεσα στην παρακρατική διείσδυση που επί δεκαετίες διαμόρφωσε την τουρκική πολιτική σκηνή. Η ίδια η ύπαρξη της οργάνωσης του Φετουλάχ Γκιουλέν (FETÖ), η οποία για χρόνια λειτουργούσε υποστηριζόμενη από κρατικούς μηχανισμούς και στενούς συμμάχους του Ερντογάν, είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο η τουρκική πολιτική εξουσία χρησιμοποιούσε (και συνεχίζει να χρησιμοποιεί) παρακρατικούς και ιδεολογικούς φορείς ως εργαλείο επιβολής και ελέγχου.
Η εκκαθάριση της FETÖ μετά το πραξικόπημα συνοδεύτηκε από μαζικές διώξεις, φυλακίσεις, απολύσεις, ακόμα και βασανιστήρια – στοιχεία που πολλοί διεθνείς οργανισμοί έχουν χαρακτηρίσει ως καταχρηστικά μέτρα εξουσίας.
Στην Κομοτηνή, το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο:
«Όσοι τολμήσουν να στραφούν ενάντια στο έθνος, θα βρουν απέναντί τους το ίδιο το έθνος».
Παρουσία μειονοτικών στελεχών
Η τελετή λειτούργησε και ως επίδειξη πολιτικής και θρησκευτικής συσπείρωσης της τουρκόφωνης μειονότητας. Παρόντες μεταξύ άλλων:
-
Οι παραθρησκευτικοί και παρακρατικοί προκαθήμενοι του Πολιτικού Ισλάμ Ξάνθης και Κομοτηνής (Μουσταφά Τράμπα και Ιμπραήμ Σερίφ)
-
Οι βουλευτές Χουσεΐν Ζεϊμπέκ και Μπουρχάν Μπαράν
-
Η επικεφαλής του κόμματος DEB, Τσιγδέμ Ασαφόγλου
-
Οι δήμαρχοι των τριών «μειονοτικών» δήμων
-
εκπρόσωποι παρανόμως λειτουργούντων συλλόγων
Η παρουσία τους σηματοδότησε όχι μόνο στήριξη προς το τουρκικό αφήγημα, αλλά και ευθυγράμμιση με την ευρύτερη εθνικιστική ρητορική που προωθείται μέσα από θεσμούς όπως η YTB (Διεύθυνση Απόδημου Τουρκισμού) και οι Diyanet, οι θρησκευτικοί μηχανισμοί του τουρκικού κράτους.
❗ Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη εκδήλωση, παρά την προβολή της ως «συλλογικό βίωμα της μειονότητας», δεν εκφράζει το σύνολο της μουσουλμανικής κοινότητας στη Θράκη. Πολλοί μειονοτικοί, είτε από ιδεολογική απόσταση είτε από ανησυχία για την τουρκική πολιτική εργαλειοποίηση, δεν συμμετείχαν ούτε ταυτίζονται με το συγκεκριμένο αφήγημα. Η μειονότητα δεν είναι ενιαίο σώμα, αλλά περιλαμβάνει φωνές που αντιδρούν, αμφισβητούν ή επιλέγουν τον δρόμο της σιωπής απέναντι σε τέτοιες εκδηλώσεις.
Θρησκεία, έθνος και οριοθέτηση της ταυτότητας
Η εκδήλωση έκλεισε με Μεβλίντ στο χωριό Σκάλωμα, ενώ ο λόγος του Μουφτή Ξάνθης περιλάμβανε ξεκάθαρες πολιτικές προτροπές:
«Η πίστη και η πατρίδα είναι αδιαίρετες. Όποιος ξεχνά την ιστορία του, χάνει την ψυχή του.»
Η σύνδεση του Ισλάμ με την τουρκική εθνική ιδεολογία, και η προβολή της FETÖ ως «αντιπαραδείγματος πίστης», εγγράφονται στο ευρύτερο πλαίσιο ιδεολογικού ελέγχου που εφαρμόζει η τουρκική πολιτεία στις διασπορικές κοινότητες. Η επιλεκτική ανάγνωση της Ιστορίας και η συνειδητή χρήση του όρου «μάρτυρας» έχουν στόχο τη συσπείρωση γύρω από το κράτος-πατερούλη που «σώζει το έθνος από τους εσωτερικούς προδότες».
