Το Κυπριακό ζήτημα, με ρίζες που ανάγονται στην αποικιοκρατική περίοδο της Βρετανίας (1878), κορυφώθηκε στρατιωτικά το 1974 με την τουρκική εισβολή που διέλυσε το εύθραυστο status quo του νησιού.
Η αποστολή των στρατευμάτων ΕΛΔΥΚ και ΤΟΥΡΔΥΚ, σύμφωνα με τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου του 1959, δεν κατάφερε να αποτρέψει την κλιμάκωση της έντασης μεταξύ των κοινοτήτων, η οποία έφτασε στο αποκορύφωμά της μετά το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974.
Στις 20 Ιουλίου, οι τουρκικές δυνάμεις εισέβαλαν με το Σχέδιο «Αττίλας I», πραγματοποιώντας αιφνιδιαστική επιχείρηση με απόβαση αλεξιπτωτιστών στην περιοχή της Κυρήνειας και παράλληλη προέλαση χερσαίων δυνάμεων. Τα κύρια μέτωπα των συγκρούσεων ήταν:
-
Κιόνελι: Νυχτερινή επίθεση των ΕΛΔΥΚ με στόχο ανακατάληψη θέσεων, που όμως αποκρούστηκε μετά από σκληρές μάχες.
-
Πενταδάκτυλος: Στρατηγικής σημασίας οροσειρά, όπου διεξήχθησαν συγκρούσεις μεγάλης έντασης.
-
Προγεφύρωμα Κυρήνειας: Αρχικό σημείο εισβολής των Τούρκων, που χρησιμοποιήθηκε ως βάση προώθησης προς το εσωτερικό.
Παρά την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για άμεση κατάπαυση του πυρός στις 22 Ιουλίου, η Τουρκία ενίσχυσε τις δυνάμεις της, αναλαμβάνοντας την προετοιμασία για τη δεύτερη φάση της επιχείρησης.
Στις 14 Αυγούστου, υπό το Σχέδιο «Αττίλας II», τουρκικά τμήματα προέλασαν με ταχεία κίνηση, χρησιμοποιώντας τεθωρακισμένα και αεροπορική υποστήριξη για να καταλάβουν ευρεία ζώνη 60 χλμ. ανατολικά και 40 χλμ. δυτικά. Η κατάληψη κρίσιμων περιοχών όπως η Αμμόχωστος, η Μόρφου και το αεροδρόμιο Λευκωσίας αποδείχθηκε στρατηγικής σημασίας, αν και η αντίσταση της ΕΛΔΥΚ στα αεροδρόμια απέτρεψε πλήρη κατάληψη.
Η κατάπαυση του πυρός επιβλήθηκε τελικά το απόγευμα της 16ης Αυγούστου, αφήνοντας την τουρκική στρατιωτική παρουσία σταθερή σε περίπου το 37% του εδάφους της Κύπρου.
Το αποτέλεσμα ήταν η εκτόπιση περίπου 200.000 Ελληνοκυπρίων, ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να καταφύγουν στο νότιο τμήμα του νησιού.
Η στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας το 1974 αποτελεί σημείο αναφοράς για τη σύγχρονη ιστορία της περιοχής, με βαθιές γεωπολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις που εξακολουθούν να επηρεάζουν τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας και το μέλλον της Κύπρου.
