Μια πρόσφατη εις βάθος μελέτη της Αλεβίτικης κοινότητας της Θράκης αναδεικνύει τον πλούσιο και διαχρονικό πνευματικό της κόσμο, καθώς και τις σύγχρονες προκλήσεις και τις ιστορικές εξελίξεις στην αναγνώρισή της. Η ενσωμάτωση πληροφοριών από διάφορες πηγές φωτίζει την ιστορία, τις παραδόσεις και την καθημερινότητα μιας κοινότητας που, παρά τους αιώνες, διατηρεί ακέραια την ταυτότητά της.
Ο Τεκές του Σεγίντ Αλή Σουλτάν: Το Πνευματικό Κέντρο και οι Αιώνιες Παραδόσεις
Ο Σεγίντ Αλή Σουλτάν, μια κεντρική μορφή για τους Αλεβίτες της περιοχής, έφτασε στην ευρύτερη περιοχή το 1354, με τον Τεκές του να ιδρύεται γύρω στο 1385. Για την κοινότητα, ο Σεγίντ Αλή Σουλτάν και ο Κιζιλντελί θεωρούνται το ίδιο ιστορικό και πνευματικό πρόσωπο. Ο Τεκές αποτελεί το επίκεντρο της πνευματικής και κοινωνικής ζωής, φιλοξενώντας πλήθος εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Ανάμεσα στις σημαντικότερες θρησκευτικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα είναι οι ετήσιες θυσίες της 27ης Μαΐου στο Παπά-Πηγαδί, η Εκδήλωση Σετσέκ που περιλαμβάνει παραδοσιακούς αγώνες πάλης και την Γιορτή του Αγά. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις τελετές μνήμης, όπως η Θυσία του Σουλτάνου πριν τον Νοέμβριο και η Θυσία του Νοεμβρίου στις 8 του μηνός, αφιερωμένη στον Μουρσέλ Μπαλή. Η τελευταία εκδήλωση συγκεντρώνει περίπου τέσσερις χιλιάδες άτομα από διάφορες κοινότητες και χώρες, αναδεικνύοντας τον πανελλαδικό και διεθνή χαρακτήρα της. Άλλες σημαντικές τελετές περιλαμβάνουν τη Θυσία των Δώδεκα (40 ημέρες μετά τον Νοέμβριο), τις νηστείες και τις τελετές του Μουχαρέμ, που συνοδεύονται από την παρασκευή και διανομή ασουρέ, και τον εορτασμό του Νεβρόζ (21 Μαρτίου) ως ημέρα ανανέωσης και γέννησης του Χαζρέτ Αλή.
Η πνευματικότητα της κοινότητας δεν περιορίζεται σε θεωρητικές διδασκαλίες. Οι τελετουργίες τους —τα λεγόμενα τζεμ— περιλαμβάνουν ψαλμωδίες, χορούς, κυκλική κίνηση και αναγνώσεις, σε μια βαθιά συμβολική έκφραση του μυστικισμού. Οι συνάξεις τους είναι άλλοτε κλειστές, αυστηρά πνευματικές, κι άλλοτε ανοιχτές, εορταστικές και φιλόξενες.
Ο Κοινωνικός Ιστός: Χωριά, Πληθυσμός και Κοινοτικές Δομές
Το χωριό Ρούσσα του Σουφλίου αναδεικνύεται ως η κοιτίδα της Αλεβίτικης κοινότητας, έχοντας ιδρυθεί μαζί με τον Σεγίντ Αλή Σουλτάν από τον Ρουχσέν Μπαμπά, του οποίου ο τάφος βρίσκεται ακόμη στην είσοδο του χωριού. Στις Ρούσσες δημιουργήθηκε το 2002 το πρώτο τζεμέβι (οίκος προσευχής) στη Δυτική Θράκη, μια πρωτοβουλία που λειτούργησε ως πρότυπο για τη δημιουργία αντίστοιχων χώρων σε άλλα αλεβίτικα χωριά.
Ο εκτιμώμενος πληθυσμός των Αλεβιτών στην Ελλάδα ανέρχεται σε περίπου 3.500 άτομα, διασκορπισμένα σε περίπου δέκα χωριά του Έβρου και της Ροδόπης, κοντά στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Από αυτά 7 είναι αμιγώς αλεβίτικα ενώ υπάρχουν επίσης μεικτά χωριά (Αλεβίτες-Σουνίτες), όπου οι Αλεβίτες διατηρούν την πίστη τους χωρίς όμως τη δική τους δομή τζεμέβι.
Ιστορική Αναγνώριση: Ένα Νέο Κεφάλαιο για τη Θράκη
Η αναμενόμενη αναγνώριση της θρησκευτικής κοινότητας των Μπεκτασήδων-Αλεβιτών Μουσουλμάνων της Θράκης από την Ελληνική Πολιτεία σηματοδοτεί μια σημαντική εξέλιξη, επιβεβαιώνοντας με θεσμικό τρόπο την πολυμορφικότητα και την ιστορική πολυπλοκότητα του Θρακικού Ισλάμ. Σε μια περιοχή που για δεκαετίες ταυτίστηκε μονοδιάστατα με τη σουνιτική μουσουλμανική παράδοση, αυτή η κίνηση αναμένεται να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στην ελληνική πολιτική για τις μειονότητες, εστιάζοντας στην απρόσκοπτη συνέχιση της θρησκευτικής ελευθερίας, της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας και του αλληλοσεβασμού.
Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου που κατατέθηκε από την Υπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, Σοφία Ζαχαράκη, και τέθηκε ήδη σε δημόσια διαβούλευση, η κοινότητα των Μπεκτασήδων Αλεβιτών αναγνωρίζεται ως θρησκευτικό νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Αυτή η αναγνώριση παρέχεται χωρίς την ανάγκη προσφυγής σε μονομελές πρωτοδικείο, γεγονός που μειώνει σημαντικά τη γραφειοκρατική επιβάρυνση και αναγνωρίζει τη μακρά και αυθεντική παρουσία της κοινότητας στον χώρο της Θράκης.
Νομικό Πλαίσιο και Δικαιώματα
Η έδρα του αναγνωρισμένου νομικού προσώπου θα βρίσκεται στη Ρούσσα του Έβρου. Είναι σημαντικό ότι τα μέλη του διατηρούν πλήρως τα μειονοτικά δικαιώματα που απορρέουν από τη Συνθήκη της Λωζάνης και την ελληνική έννομη τάξη. Επιπλέον, θεσμοθετείται η «Διαχειριστική Επιτροπή Βακουφίων Μπεκτασήδων Αλεβιτών», ένα κοινωφελές μη κρατικό νομικό πρόσωπο, αρμόδιο για τη διαχείριση των ακινήτων, των χώρων λατρείας και των αφιερωμένων πόρων της κοινότητας. Το νομοσχέδιο ρυθμίζει επίσης ζητήματα εκπαίδευσης και θρησκευτικής λειτουργίας, καθιστώντας το ένα ολιστικό βήμα ενίσχυσης της θρησκευτικής ελευθερίας. Το 2022, άλλωστε, είχε αναγνωριστεί από το ελληνικό κράτος ο πρώτος χώρος λατρείας (τζεμεβί) στο Μεγάλο Δέρειο, ανοίγοντας τον δρόμο για περαιτέρω νομιμοποίηση της θρησκευτικής τους πρακτικής.
Οι Μπεκτασήδες-Αλεβίτες: Αντίβαρο στον Φονταμενταλισμό και Φυσικοί Συνομιλητές της Νεωτερικότητας
Αυτή η κίνηση δεν αποτελεί μόνο μια θεσμική αναγνώριση, αλλά και μια ιστορική αποκατάσταση. Οι Μπεκτασήδες-Αλεβίτες της Θράκης αποτελούν μία “μειονότητα μέσα στη μειονότητα”. Ο Μπεκτασισμός, ένας κλάδος του ευρύτερου σουφισμού, είναι μια μορφή ισλαμικού μυστικισμού που απορρίπτει τον τυπολατρικό νομικισμό του σουνιτισμού και κινείται κάπου ανάμεσα στο σουνιτικό και το σιιτικό Ισλάμ. Πρεσβεύει αρχές όπως ο ανθρωπισμός, η ισότητα των φύλων, η μορφωτική καλλιέργεια και η ειρηνική συνύπαρξη.
Η παράδοσή τους, όπου, μεταξύ άλλων, η θέση της γυναίκας είναι απολύτως ισότιμη με αυτή του άνδρα, αναδεικνύει αναμφισβήτητα ένα βαθιά μυστικιστικό και παράλληλα πεφωτισμένο Ισλάμ. Για τον λόγο αυτό, οι Μπεκτασήδες-Αλεβίτες θεωρούνται φυσικοί συνομιλητές της νεωτερικότητας. Το γεγονός ότι διατηρούν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις ακόμα και στις ευρωπαϊκές χώρες όπου μετανάστευσαν, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, είναι ενδεικτικό τόσο της ανθεκτικότητάς τους όσο και της έμφυτης ικανότητάς τους να προσαρμόζονται στο ευρωπαϊκό περιβάλλον, χωρίς να χάνουν την ουσία της πίστης και των παραδόσεών τους.
Προκλήσεις και Μελλοντικές Προοπτικές
Παρά τη θεσμική πρόοδο, η κοινότητα αντιμετωπίζει ακόμα οικονομικές δυσχέρειες, με τον Τεκέ να παρουσιάζει ανάγκες συντήρησης και να χρήζει άμεσης βοήθειας. Η ανεργία και η τάση μετανάστευσης των νέων στην Ευρώπη έχουν οδηγήσει σε μείωση του τοπικού πληθυσμού. Οι κοινοτικές δραστηριότητες, όπως παρατηρείται, χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από τις δυνάμεις του ίδιου του λαού, χωρίς εξωτερικές προσδοκίες ή παροχές.
Η αναγνώριση αυτής της ζωντανής κοινότητας είναι μια πράξη πολιτικού ρεαλισμού αλλά και πνευματικής δικαιοσύνης. Σε μια εποχή όπου η εργαλειοποίηση της πίστης οδηγεί σε πόλωση, η απόφαση αυτή μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα πλουραλισμού, σεβασμού και ειρηνικής συνύπαρξης. Μια δημοκρατία δεν κρίνεται από το πώς προστατεύει τους πολλούς, αλλά από το πώς αναγνωρίζει τους λίγους. Η Πόρτα των Σαράντα του Τεκέ παραμένει ανοιχτή σε όλους τους επισκέπτες, από την Ελλάδα, την Τουρκία, τη Βουλγαρία, την Αλβανία και άλλες χώρες, οι οποίοι αναζητούν πληροφορίες και πνευματική επαφή με αυτή την ιστορική και ζωντανή παράδοση.
Χίλια 2025 – Εκεί όπου η μνήμη γίνεται πράξη και η παράδοση συνεχίζεται
