Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους*
Η Ιστορία στην υπηρεσία της προπαγάνδας
Στις 26 Αυγούστου (13 Αυγούστου με το παλιό ημερολόγιο) συμπληρώθηκαν 102 χρόνια από τη θλιβερή ημέρα έναρξης της μεγάλης τουρκικής επίθεσης, η οποία οδήγησε στη ραγδαία κατάρρευση του μετώπου του Αφιόν Καραχισάρ, στην αποσύνθεση των ελληνικών μονάδων, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, στον ξεριζωμό του ελληνικού στοιχείου της Μικράς Ασίας και στην πυρπόληση της Σμύρνης.
Τραγική φιγούρα της κατάρρευσης αποτέλεσε ο στρατηγός Νικόλαος Τρικούπης, διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού, που δέχθηκε το βάρος της τουρκικής επιθετικής προσπάθειας.
Η κατάσταση πριν την επίθεση
Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια καταστροφής του Τουρκικού Στρατού στο Σαγγάριο και την εμπλοκή του Ελληνικού Στρατού σε αγώνα κάτω από δύσκολες συνθήκες, στις 22 Αυγούστου 1921 η Στρατιά Μικράς Ασίας υπέβαλε έκθεση στην κυβέρνηση, όπου τόνιζε το μάταιο της συνέχισης της προέλασης για κατάληψη της Άγκυρας και ζητούσε οδηγίες. Παράλληλα, στις 24 Αυγούστου 1921, διέταξε τα Σώματα Στρατού να εγκατασταθούν αμυντικά στις κατεχόμενες θέσεις.
Παρά τις αντιρρήσεις του υπουργού Στρατιωτικών, ο πρόεδρος της κυβέρνησης απάντησε στις 03:00 της 28ης Αυγούστου 1921:
«Η Στρατιά να αποφασίσει για τη συνέχιση ή μη των επιχειρήσεων, δεν κρίνεται σκόπιμη η προσφυγή στον Κεμάλ ή στους Συμμάχους, διότι θα θεωρηθεί ήττα, και να διατηρηθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερο έδαφος για τις διαπραγματεύσεις.»
Οι τουρκικές δυνάμεις, ενισχυόμενες από Γαλλία, Ιταλία και ιδιαίτερα από τη Ρωσία, κατόρθωσαν να εντάξουν και να εκπαιδεύσουν μεγάλο αριθμό στρατευσίμων και να αναλάβουν επιθετικές επιχειρήσεις μικρής κλίμακας, οι οποίες όμως επέφεραν φθορά στις ήδη καταπονημένες ελληνικές δυνάμεις.
Η Στρατιά αποφάσισε και εγκαταστάθηκε αμυντικά στη γραμμή της Συνθήκης των Σεβρών, συνολικού μήκους 740 χιλιομέτρων, από την Κίο στην Προποντίδα μέχρι τη δεξιά όχθη του Μαιάνδρου Ποταμού. Στο τομέα της κύριας τουρκικής επίθεσης, τα Α΄ και Β΄ Σώματα Στρατού διέθεταν συνολικά 37 τάγματα και 19 ίλες ιππικού στην πρώτη γραμμή και 46 τάγματα πεζικού εφεδρεία, ενώ οι Τούρκοι 110 τάγματα και 83 ίλες στην πρώτη γραμμή και στην εφεδρεία 30 τάγματα και τρεις ίλες.
Δυσκολίες των ελληνικών δυνάμεων
Παράγοντες που επηρέασαν αρνητικά την επιχειρησιακή ικανότητα των ελληνικών δυνάμεων:
-
Χαμηλό ηθικό λόγω της αποτυχίας στο Σαγγάριο και των εσωτερικών διχασμών (βενιζελικοί – βασιλικοί).
-
Χαλάρωση στη δίωξη λιποτακτών και ανυπότακτων.
-
Έλλειψη αποτελεσματικών συγκοινωνιών και δρομολογίων για αντεπιθέσεις.
-
Οργάνωση επικοινωνιών με εύκολα προσβάσιμα καλώδια.
-
Πλημμελής συντήρηση υλικού και ελλείψεις σε πυρομαχικά.
Η Εποποιία του Σαγγαρίου μέσα από το ημερολόγιο του 5ου Συντάγματος Αρχιπελάγους
Η προέλαση του Ελληνικού Στρατού το καλοκαίρι του 1921 προς τον Σαγγάριο ποταμό θεωρείται η μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση ελληνικών δυνάμεων από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Η επίθεση στόχευσε τις οχυρωμένες τουρκικές θέσεις ανατολικά του ποταμού, αφού οι αντίπαλες δυνάμεις είχαν εγκαταλείψει μια τεράστια ζώνη — από τη γραμμή Εσκί Σεχίρ – Αφιόν Καραχισάρ μέχρι τις δυτικές όχθες του Σαγγαρίου, σε μήκος άνω των 100 χιλιομέτρων και σε απόσταση που ξεπερνούσε τα 500 χιλιόμετρα από τη Σμύρνη, την κύρια βάση ανεφοδιασμού του Ελληνικού Στρατού.
Πλεονεκτήματα των τουρκικών δυνάμεων
Αντίθετα, όλα έβαιναν ευνοϊκά για τον Κεμάλ:
-
Βελτιωμένη οργάνωση, εκπαίδευση και εξοπλισμός του Τουρκικού Στρατού, με εξωτερική βοήθεια.
-
Μυστικές μετακινήσεις στρατευμάτων μόνο τη νύκτα.
-
Οργάνωση τουρνουά ποδοσφαίρου μεταξύ μονάδων για επιτόπιες οδηγίες.
-
Στρατηγικός αιφνιδιασμός των ελληνικών δυνάμεων λόγω συγκέντρωσης όγκου δυνάμεων και επιλεγμένης περιοχής επίθεσης.
Η μεγάλη επίθεση
Στις 05:00 της 26ης Αυγούστου 1922 ξεκίνησε σφοδρή προπαρασκευή πυροβολικού. Στις 06:00 άρχισε η τουρκική επίθεση με κύρια προσπάθεια στην εισέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ και νοτίως αυτής. Οι ελληνικές αντεπιθέσεις δεν εκτοξεύθηκαν εγκαίρως, ενώ το τουρκικό ιππικό κατόρθωσε να περάσει από μη επιτηρούμενο κενό, αποκόπτοντας τη σιδηροδρομική επικοινωνία με Σμύρνη.
Η διάσπαση του μετώπου οδήγησε σε δύο ομάδες:
-
Η μία υπό το στρατηγό Φράγκου κατάφερε να συμπτυχθεί προς Σμύρνη – Τσεσμέ.
-
Η άλλη υπό τον Τρικούπη συνετρίβη στην κοιλάδα του Αλί Βεράν.
Τα υπολείμματα της ομάδας Τρικούπη περιπλανήθηκαν στις πλαγιές του Μουράτ Νταγ, φτάνοντας στο χωριό Καρατζά Χισάρ στις 2 Σεπτεμβρίου, όπου και πρότεινε συνθηκολόγηση.
Η αιχμαλωσία
Για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία αιχμαλωτίστηκε τμήμα 193 αξιωματικών, 4.400 οπλιτών και έξι ορειβατικά πυροβόλα.
Η ιστορία του λοχία Αχμέτ έγινε σύμβολο προπαγάνδας, γυρίστηκε ταινία από την εταιρεία Yeşilçam και πέρασε στη βιβλιογραφία της εποχής. Ο Τρικούπης παραδόθηκε στον συνταγματάρχη Halid Akmansü, οδηγήθηκε στο διοικητή του Δυτικού Μετώπου Ισμέτ Ινονού και στις 4 Σεπτεμβρίου στο στρατηγείο του Κεμάλ στο Ουσάκ.
Το άρθρο του περιοδικού του τουρκικού Γενικού Επιτελείου «Silahlı Kuvvetleri» τονίζει την άριστη συμπεριφορά του Κεμάλ και την κατάρρευση του Ελληνικού Στρατού, ενώ παραθέτει το τηλεγράφημα της ελληνικής κυβέρνησης που διορίζει τον Τρικούπη αρχιστράτηγο χωρίς να το γνωρίζει.
Συμπεράσματα
Μελετώντας τα γεγονότα:
-
Η απόκρουση της τουρκικής επίθεσης πιθανόν να διατηρούσε το ελληνικό στοιχείο στις πατρογονικές εστίες.
-
Η μη σοβαρή προετοιμασία της άμυνας δείχνει έλλειψη ξεκάθαρης στρατηγικής.
-
Η παραποίηση γεγονότων στην προπαγάνδα και βιβλιογραφία δυσχεραίνει την προσέγγιση των δύο λαών.
-
Οι νεκροί πρέπει να τιμώνται όχι μόνο στις νίκες αλλά και στις ήττες. Προτείνεται η ανέγερση μνημείου στο Αλί Βεράν, ως σημείο μνήμης για επισκέπτες από την Ελλάδα.
*Στρατής Χαραλάμπους, Ανγος ε.α. (ΠΒ), Μέλος της Λεσβιακής Εταιρείας Μελετών, Συγγραφέας του βιβλίου “ Μικρασιατική εκστρατεία: Τα βήματα προς την καταστροφή”
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
