Στάβλοι Διομήδη (Stabulo Diomedis), Αναστασιούπολις, Περιθεώριον, Μπουρού Καλέ, Αμαξάδες…
Κοντά στους Αμαξάδες, στον μυχό της Βιστωνίδας σώζονται ερείπια μιας πόλης που στα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά χρόνια λεγόταν πρώτα Αναστασιούπολις και μετά Περιθεώριον με εμφανή τα ερείσματα στην μοναστική πολιτεία του Παπικίου Όρου.
Στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας ονομαζόταν Μπουρού Καλέ, ενώ σταδιακά ερημώθηκε κατά τα τέλη του 17ου αιώνα.
Το 1923 έντεκα προσφυγικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και έτσι δημιουργήθηκε ο οικισμός που ονομάσθηκε Αμαξάδες από έναν χωρικό τον Γκουβρίκο που έφτιαχνε δίτροχα κάρα.Ιερός ναός των Αμαξάδων είναι ο ναός της Αγίας Παρασκευής.
Κατά τον 14ο αιώνα ποίμανε αυτή την επισκοπή και ο Όσιος Θεοφάνης. Με ενέργειες του Μητροπολίτη Ξάνθης κ. Παντελεήμονα το 2000 το Οικουμενικό Πατριαρχείο προχώρησε την αγιοκατάταξη του αγίου Θεοφάνη, ενώ ακολούθησε από την Ιερή Σύνοδο της εκκλησίας της Ελλάδος η ένταξή του στο Αγιολόγιο και γιορτάζει κάθε χρόνο στις 3 Μαΐου
Σε αρκετά κείμενά μας, έχουμε επισημάνει ότι (και) η Κοινότητα Αμαξάδων που ανήκει στον Δήμο Ιάσμου υφίσταται την πίεση που ασκούν οι παραθρησκευτικές και πολιτικές δομές του τοπικού παρακρατικού πολιτικού ισλάμ τόσο με την ανέγερση του δεύτερου τεμένους ( με πρότυπα του τουρκικού αναθεωρητικού ισλάμ) όσο και με την ντε φάκτο “διχοτόμηση” του οικισμού σε “άνω” και “κάτω” Αμαξάδες.
Άγιος Θεοφάνης – Ο άγνωστος Άγιος της Ροδόπης
Ο Άγιος Θεοφάνης χρημάτισε ηγούμενος της ιεράς μονής Βατοπαιδίου. Συνδεόταν με τον Όσιο Μάξιμο Καυσοκαλύβη (βλέπε 13 Ιανουαρίου), του οποίου υπήρξε βιογράφος.
Ο Άγιος Θεοφάνης φαίνεται ήταν καλός γνώστης της ευρύτερης περιοχής των Καυσοκαλυβίων, αφού γνώριζε καλά τα τοπωνύμια, τους συνασκητές του οσίου Μαξίμου, αλλά και τους άλλους ενάρετους Γέροντες, σπουδαίους ησυχαστές του 14ου αιώνος μ.Χ., τους οποίους κατονομάζει, αναφέροντας τους τόπους τους και πιθανόν συνδεόταν μαζί τους, όπως διαφαίνεται στην ωραία βιογραφία του. Η βιογραφία του Θεοφάνη αποτέλεσε πηγή για όλους τους μετέπειτα βιογράφους και υμνογράφους του οσίου Μαξίμου.
Κατά την προφητεία του οσίου Μαξίμου ο άγιος Θεοφάνης, που διετέλεσε μαθητής του, έγινε αργότερα ηγούμενος της ιεράς μονής Βατοπαιδίου και κατόπιν επίσκοπος Περιθεωρίου Ξάνθης. Αναφέρεται ως επίσκοπος Περιθεωρίου περί το 1350 μ.Χ. Πλησίον του Περιθεωρίου ήταν το όρος Παπίκιο, γνωστό για τις μονές και τους ασκητές του, στο οποίο είχε ασκηθεί ο όσιος Μάξιμος, και είχε βρει εκεί αρκετούς ενάρετους μοναχούς, όπως αναφέρει ο βιογράφος του Θεοφάνης. Το Περιθεώριο ήταν πόλη πλησίον της σημερινής Ξάνθης, που είχε κτισθεί στα ερείπια της Αναστασιούπολης στις αρχές του 14ου αιώνος μ.Χ.
Αν ο Άγιος Θεοφάνης υπάκουσε στον όσιο Μάξιμο τον Καυσοκαλύβη να γράψει περί αυτού μετά την κοίμησή του, τότε ο βίος που έγραψε κυκλοφόρησε πιθανόν μετά το 1365 μ.Χ., όπου ορίζεται ως έτος της κοιμήσεως του οσίου Μαξίμου. Ο Άγιος Θεοφάνης τότε εκοιμήθη στα τέλη του 14ου αιώνος μ.Χ.
Με ενέργειες του σεβασμιωτάτου μητροπολίτου Ξάνθης και Περιθεωρίου κ. Παντελεήμονος και της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου διά της υπ’ αρ. 3401 της 11.4.2000 Πράξεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου έγινε η αγιοκατάταξη του αγίου Θεοφάνη και διά της Εγκυκλίου 2692 της 18.5.2000 της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος έγινε γνωστή η ένταξή του στο Αγιολόγιο της Εκκλησίας.. Προς τιμήν του αγίου Θεοφάνη χτίστηκε στην πόλη της Ξάνθης ναός που θεμελιώθηκε το 2005 και εγκαινιάστηκε το 2020.
Πρόσφατα αγιογραφήθηκαν εικόνες του αγίου και συντάχθηκε ιερά ακολουθία του.
