Γράφει ο Νίκος Αρβανίτης
Οι Αλεβίτες, μια διακριτή θρησκευτική κοινότητα με βαθιές ρίζες στον ισλαμικό μυστικισμό, ζουν τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ελλάδα, αλλά η αντιμετώπισή τους και ο αριθμός τους διαφέρουν σημαντικά.
Αντιδράσεις φιλοτουρκικών κύκλων στη Δυτική Θράκη
Ο Hasan Küçük, Πρόεδρος του Συλλόγου Αλληλεγγύης Τούρκων Δυτικής Θράκης (BTTDD), Εγκάθετος και Τουρκοδίαιτος, προϊστάμενος αλυτρωτικής οργάνωσης στην Τουρκία, καταδίκασε την πρωτοβουλία της ελληνικής κυβέρνησης για την εισαγωγή του μαθήματος «Μπεκτασήδες–Αλεβίτες», χαρακτηρίζοντάς το παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάνης και μέσο διάσπασης της μειονότητας.
Το μάθημα αφορά στη διδασκαλία της θρησκευτικής παράδοσης των Αλεβιτών–Μπεκτασήδων, μιας διακριτής ισλαμικής κοινότητας, με στόχο την ενημέρωση των μαθητών για την ιστορία και τις πρακτικές της. Σύμφωνα με τη ρύθμιση, θα διδάσκεται σε δημόσια και μειονοτικά σχολεία από μέλη της θρησκευτικής οργάνωσης ή από ιμάμηδες, χρησιμοποιώντας διδακτικά υλικά του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικών Πολιτικών, αποκλείοντας βιβλία από την Τουρκία.
Οι δηλώσεις του Küçük εναρμονίζονται με τις θέσεις που διατυπώνονται από τουρκοφρόνες φιλοπροξενικούς κύκλους οι οποίοι υποστηρίζουν και εφαρμόζουν εντός ελληνικού εδάφους τις πολιτικές της Τουρκίας, απειλώντας την εκπαιδευτική αυτονομία και την κοινωνική συνοχή της μειονότητας.
Οι ίδιοι κύκλοι, ωστόσο, αποκρύπτουν από την κοινή γνώμη την θέση των Μπεκτασήδων -Αλεβιτών σε Τουρκία και Ελλάδα. Ακολουθεί μία σύντομη συγκριτική παρουσίαση.
Αλεβίτες στην Τουρκία: Δημογραφία, Οικισμοί και Θρησκευτική Κατάσταση
Συγκεντρωτικά, οι Αλεβίτες στην Τουρκία εκτιμάται ότι αριθμούν σήμερα μεταξύ 9 και 12 εκατομμυρίων ατόμων, κατανεμημένοι σε περίπου 3.500–4.400 οικισμούς και γειτονιές, κυρίως στις επαρχίες Sivas (534 οικισμοί), Tunceli/Dersim (388), Erzincan (317), Tokat (225), Çorum (211), Kahramanmaraş (161), Malatya (159) και Amasya (113). Οι μεγαλύτερες αστικές συγκεντρώσεις παρατηρούνται στην Κωνσταντινούπολη, όπου οι Αλεβίτες από διάφορες επαρχίες, κυρίως οι Sivaslı, αποτελούν σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, ενώ η Tunceli, παρά την υψηλή πυκνότητα Αλεβιτών ανά περιοχή, έχει συνολικά μικρότερο πληθυσμό (~82.000) με χαμηλό ποσοστό νέων και αρνητικό ρυθμό αύξησης (-4,5%). Γενικά, οι περιοχές της Κεντρικής και Ανατολικής Ανατολίας συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο αριθμό οικισμών Αλεβιτών, ενώ οι περιοχές της Μαύρης Θάλασσας και της Νοτιοανατολικής Ανατολίας παρουσιάζουν μικρότερη παρουσία.
Η ιστορική αφομοίωση και η αστικοποίηση έχουν περιορίσει την ορατότητα της κοινότητας, ενώ η πλειονότητα των Αλεβιτών διατηρεί υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και σύγχρονο βιοτικό επίπεδο.
Παρά τον σημαντικό αριθμό τους, η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet) προωθεί κυρίως τον σουνιτικό ισλαμισμό και δεν αναγνωρίζει τα τζεμέβι ως επίσημους χώρους λατρείας. Η κοινότητα υπόκειται σε συνεχή πίεση και περιορισμούς:
-
Χρήση τζεμέβι για σουνιτικές προσευχές (π.χ. Τσόρουμ, 12 Αυγούστου).
-
Ανέγερση χώρων προσευχής σε αμιγώς Αλεβίτικες περιοχές (π.χ. Munzur, Οβατζίκ, 21 Αυγούστου).
-
Διαχωρισμός φύλων σε δημόσιες εκδηλώσεις, όπως στο Συνέδριο Κλίματος Κόνιας (27 Αυγούστου).
Οι Αλεβίτες στην Τουρκία αντέδρασαν έντονα στις προαναφερθείσες κρατικές και θρησκευτικές επιβολές: στις 12 Αυγούστου, στο Τσόρουμ, η προσευχή του τζεμεβί μεταδόθηκε μέσω μεγαφώνου αντί για τζαμί, προκαλώντας γραπτές διαμαρτυρίες από την Ομοσπονδία Αλεβιτών Μπεκτασήδων, την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Αλεβικών Ενώσεων, τους Πολιτιστικούς Συλλόγους Αλεβιτών και Πιρ Σουλτάν Αμπντάλ, καθώς και την Ομοσπονδία Αλεβιτών Τουρκίας. Στις 21 Αυγούστου καταδίκασαν την ανέγερση χώρου προσευχής στο Οβατζίκ του Ντερσίμ και στις 27 Αυγούστου εξέφρασαν ανησυχίες για το διαχωρισμό ανδρών και γυναικών σε ξενοδοχεία στο Δήμο Κόνιας.
Αυτές οι πρακτικές υπογραμμίζουν ότι, παρά τον αριθμό τους, οι Αλεβίτες στην Τουρκία δεν διαθέτουν θεσμική εκπροσώπηση ούτε αυτονομία στους λατρευτικούς τους χώρους.
Ελλάδα – προστασία και αναγνώριση
Ο εκτιμώμενος πληθυσμός των Αλεβιτών στην Ελλάδα ανέρχεται σε περίπου 5.000 άτομα εκ των οποία 3.500 βρίσκονται διασκορπισμένοι σε περίπου δέκα χωριά του Έβρου και της Ροδόπης, κοντά στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Από αυτά 7 είναι αμιγώς αλεβίτικα ενώ υπάρχουν επίσης μεικτά χωριά (Αλεβίτες-Σουνίτες), όπου οι Αλεβίτες διατηρούσαν την πίστη τους χωρίς όμως τη δική τους δομή τζεμέβι.
Παρά τη μικρή τους αριθμητική ισχύ, η ελληνική πολιτεία προχώρησε στην αναγνώριση της θρησκευτικής τους κοινότητας με πρόσφατο νομοσχέδιο (2025), παρέχοντάς τους:
-
Νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου για διαχείριση χώρων λατρείας και βακουφίων.
-
Δικαίωμα να οργανώνουν την εκπαίδευση των μελών τους και να προστατεύουν την πολιτιστική τους κληρονομιά.
-
Προστασία από εξωτερικές πιέσεις, όπως η επιρροή του τουρκικού Προξενείου Κομοτηνής.
Συγκριτικά σημεία
-
Αριθμός: Τουρκία 15–20 εκατομμύρια vs Ελλάδα ~5.000-3.500.
-
Στάση κράτους: Τουρκία – καταπίεση και αφομοίωση, Ελλάδα – αναγνώριση και προστασία.
-
Θεσμική εκπροσώπηση: Τουρκία – περιορισμένη/ανύπαρκτη, Ελλάδα – πλήρης αυτονομία μέσω νομικού προσώπου.
-
Εξωτερική επιρροή: Τουρκία – κυρίαρχη μέσω Diyanet, Ελλάδα – περιορισμένη, με προστασία της αυτονομίας της κοινότητας.
Συμπέρασμα
Παρά τον πολύ μεγαλύτερο αριθμό Αλεβιτών στην Τουρκία, η κοινότητα εκεί αντιμετωπίζει θεσμικούς περιορισμούς και κοινωνική πίεση, ενώ στην Ελλάδα, μια μικρή αριθμητικά κοινότητα έχει νομική προστασία, ελευθερία και αυτοδιαχείριση, δείχνοντας ότι η ελληνική πολιτεία λειτουργεί ως παράδειγμα θετικής πολιτικής στήριξης θρησκευτικών μειονοτήτων/κοινοτήτων.
SEÇEK και Τουρκικό Προξενείο Κομοτηνής: Προσπάθεια Αφομοίωσης των Αλεβιτών της Θράκης
