Γράφει ο Νίκος Αρβανίτης
Η Παρουσία του Ελληνισμού στην Μ. Ασία
Πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι Έλληνες αποτελούσαν τη δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη μεγαλύτερη μειονότητα στη Μικρά Ασία. Για χιλιετίες είχαν ριζώσει σε περιοχές της Μικράς Ασίας, της Θράκης και της Κωνσταντινούπολης, διατηρώντας ζωντανή την πολιτιστική και θρησκευτική τους ταυτότητα, παρά το γεγονός ότι ζούσαν ως μειονότητα σε εχθρικό περιβάλλον.
Σύμφωνα με στοιχεία του 1912, ο ελληνικός πληθυσμός στη Μικρά Ασία ανέρχονταν σε περίπου 2 εκατομμύρια, αποτελώντας το 20% της περιοχής. Στη Θράκη και την Κωνσταντινούπολη ζούσαν 731.000 Έλληνες, στην Τραπεζούντα 350.000 και στα Αδάνια 70.000, με σύνολο περίπου 2.845.000. Παρά τη μειονοτική τους θέση, οι Έλληνες κυριαρχούσαν οικονομικά και είχαν καταφέρει να διατηρήσουν την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Εκπαιδευτική και Θρησκευτική Δραστηριότητα
Το ελληνικό στοιχείο στη Μικρά Ασία είχε έντονη εκπαιδευτική και θρησκευτική παρουσία. Λειτουργούσαν 2.232 ελληνικά σχολεία με 177.505 μαθητές και 2.870 εκκλησίες που εξυπηρετούσαν τις θρησκευτικές ανάγκες των κοινοτήτων. Οι κοινότητες αυτές φρόντιζαν τη διατήρηση της γλώσσας, των παραδόσεων και της πίστης τους, παρά τις δυσκολίες της εποχής.
Οι Συνέπειες της Μικρασιατικής Εκστρατείας
Η Μικρασιατική εκστρατεία είχε καταστροφικά αποτελέσματα για τον ελληνισμό: 25.000 Έλληνες στρατιώτες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν, ενώ πάνω από 1.500.000 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να φτάσουν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες, αφήνοντας πίσω περισσότερους από 600.000 νεκρούς.
Οι Τούρκοι επιδίωκαν την εξάλειψη κάθε ελληνικού στοιχείου στη Μικρά Ασία, προβαίνοντας σε ανείπωτα εγκλήματα, όπως μαζικές πυρπολήσεις, βιασμούς, σφαγές, εκτελέσεις και βασανιστήρια. Αμερικανοί και Ευρωπαίοι μάρτυρες περιγράφουν παιδιά να καίγονται μέσα σε σχολεία, ασθενείς σε νοσοκομεία και Χριστιανούς μέσα στις εκκλησίες τους.
Η Αμερικανίδα ιατρός M. C. Elliott
κατέθεσε ότι περιέθαλψε εκατοντάδες βιασμένες Ελληνίδες και Αρμένισσες, ενώ δεν παρατήρησε αντίστοιχα περιστατικά μεταξύ των Τούρκων. Στα θύματα συγκαταλέγεται ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης και 342 ιερείς μόνο στη Μητρόπολη Σμύρνης.
Η Πυρπόληση της Σμύρνης
Αποκορύφωμα της βίας αποτέλεσε η πυρπόληση της ελληνικής και αρμενικής συνοικίας της Σμύρνης. Οι κρυμμένοι Χριστιανοί αναγκάστηκαν να βγουν στους δρόμους, πέφτοντας στα χέρια των Τούρκων και υφιστάμενοι φρικτά βασανιστήρια πριν τον θάνατό τους.
Οι θηριωδίες αυτές συγκλόνισαν ακόμη και τον Αμερικανό Πρόξενο Τζορτζ Χόρτον, που σημείωσε πως ένιωσε ντροπή που ανήκε στο ανθρώπινο γένος βλέποντας τα εγκλήματα κατά των αθώων.
Η Κατάσταση της Ελληνικής Μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη μετά τα “Σεπτεμβριανά”
Η Ελληνική Εθνική Μειονότητα αριθμούσε 125.000 άτομα το 1923, ενώ σήμερα υπολογίζεται σε υποπολλαπλάσιο ποσοστό, με τον πυρήνα να αποτελείται κυρίως από Ρωμιούς άνω των 60 ετών, εκ των οποίων το 99% ζει εκτός της πόλης. Οι απελάσεις του 1964-1965 μείωσαν τον πληθυσμό σε περίπου 30.000, ενώ δεκαετίες αργότερα η κοινότητα περιορίζεται σε μερικές μόνο εκατοντάδες.
Ιδιαίτερο ρόλο στην ιστορική συρρίκνωση της κοινότητας διαδραμάτισαν τα «Σεπτεμβριανά» του 1955, το πογκρόμ που εξαπέλυσε ο τουρκικός όχλος υπό την καθοδήγηση της κυβέρνησης Μεντερές, εναντίον της πολυπληθούς και ευημερούσας ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου. Το διήμερο όργιο βίας σηματοδότησε την αρχή της σταδιακής μείωσης του ελληνικού πληθυσμού των περίπου 100.000 τότε κατοίκων, που στις μέρες μας περιορίζεται σε περίπου 2.000 άτομα.
Η μειονότητα, έκτοτε, αντιμετωπίζει καταπιεστικά μέτρα, κατασχέσεις περιουσιών ευαγών ιδρυμάτων αλλά και ιδιωτικών.
Η Σύγχρονη Κατάσταση της Ελληνικής Μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη
Η Ελληνική Εθνική Μειονότητα αριθμούσε 125.000 άτομα το 1923, ενώ σήμερα περιορίζεται σε μία ολιγάριθμη κοινότητα , της οποίας ο αριθμητικός προσδιορισμός της καθίσταται δυσχερής.
Η οικονομική καταστροφή και η εξόντωση πολλών Ελλήνων, που κορυφώθηκε με το πογκρόμ της Κωνσταντινούπολης τον Σεπτέμβριο του 1955 και τους διωγμούς το 1964-1965, που οδήγησαν χιλιάδες Έλληνες να εγκαταλείψουν την Πόλη, μείωσαν τελικά τον ελληνικό πληθυσμό σε περίπου 7.000 έως το 1978 και σε περίπου 2.500 έως το 2006. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ο αριθμός αυτός ήταν πολύ μικρότερος το 2012 και έφτασε τις 2.000.
Στοιχεία του 2008 από το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών τοποθετούν τον αριθμό των Τούρκων πολιτών ελληνικής καταγωγής στο όριο των 3.000–4.000. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το 2006 ο ελληνικός πληθυσμός στην Τουρκία υπολογιζόταν σε περίπου 2.500 άτομα. Ένας αριθμός Ελλήνων (περίπου 1.000) μετακινήθηκε στην Τουρκία από την Ελλάδα ή άλλες χώρες της ΕΕ μετά το 2006, κυρίως για οικονομικούς ή ακαδημαϊκούς λόγους. Ο χριστιανικός ελληνικός πληθυσμός στην Τουρκία καταρρέει δημογραφικά, λόγω μετανάστευσης, υψηλότερου ποσοστού θανάτων έναντι γεννήσεων και συνεχών διακρίσεων.
Συμπερασματικές Εκτιμήσεις
Στο πλαίσιο της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, ο ευρωβουλευτής Μανώλης Κεφαλογιάννης ζήτησε με ερώτηση για γραπτή απάντηση (E-001018/2024).από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή διευκρινίσεις σχετικά με το εάν θα τεθεί το ζήτημα της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη και αν θα συζητηθούν οι παραβιάσεις στα ευαγή ιδρύματα της κοινότητας. Η Επιτροπή παρακολουθεί στενά την κατάσταση, επισημαίνοντας την ανάγκη σεβασμού της θρησκευτικής ελευθερίας, των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και της προστασίας των μειονοτήτων.
Η ιστορική παρουσία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία και στην Κωνσταντινούπολη αποτελεί μνημείο χιλιετούς πολιτιστικής κληρονομιάς. Παρά τη δραματική συρρίκνωση των κοινοτήτων και τις καταπιεστικές πολιτικές, η επιβίωση της μειονότητας αποτελεί ζωντανό τεκμήριο των αξιών της πολιτιστικής μνήμης και της ανάγκης για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των μειονοτήτων στις σύγχρονες κοινωνίες.
