Μην αναζητάτε ψυχολογική υποστήριξη από chatbot, προειδοποιούν οι ειδικοί – Σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία
Με την εκρηκτική εξάπλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης και τη δημοφιλία εφαρμογών όπως το ChatGPT, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων στρέφεται σε chatbot για καθοδήγηση και συναισθηματική στήριξη. Ωστόσο, ειδικοί από τον χώρο της ψυχικής υγείας προειδοποιούν: η χρήση AI ως υποκατάστατο της ψυχοθεραπείας ενέχει σοβαρούς κινδύνους, ιδιαίτερα για ευάλωτα άτομα.
Ακραία περιστατικά φέρνουν στο φως τους κινδύνους
Δύο πραγματικά περιστατικά τα τελευταία χρόνια καταδεικνύουν με δραματικό τρόπο το πρόβλημα. Το 2023, ένας Βέλγος πολίτης έδωσε τέλος στη ζωή του, ύστερα από εβδομάδες συνομιλιών με chatbot για το άγχος του σχετικά με την οικολογική κρίση. Η σύζυγός του δήλωσε πως χωρίς αυτές τις συνομιλίες, ο άνδρας θα ήταν ακόμη εν ζωή.
Λίγους μήνες αργότερα, στις ΗΠΑ, ένας 35χρονος από τη Φλόριντα, ο οποίος αντιμετώπιζε διαγνωσμένες ψυχικές διαταραχές, πείστηκε πως μια «οντότητα» ήταν παγιδευμένη στο ChatGPT. Το επεισόδιο κατέληξε σε αιματηρή σύγκρουση με την αστυνομία, κατά την οποία σκοτώθηκε.
Η AI ως «καθρέφτης» των ευαλωτοτήτων μας
Όπως επισημαίνει σχετικό ρεπορτάζ της Guardian, το φαινόμενο που έχει ονομαστεί «ψύχωση που προκαλείται από το ChatGPT» αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο η AI μπορεί να επιτείνει ψευδαισθήσεις, παραληρηματικές ιδέες ή αυτοκτονικό ιδεασμό. Μελέτη από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ κατέγραψε περιπτώσεις στις οποίες τα γλωσσικά μοντέλα απαντούν με πληροφορίες που ενδέχεται να ενισχύσουν επικίνδυνες συμπεριφορές – ακόμη και να διευκολύνουν αυτοκτονικές σκέψεις.
Σε άλλη μελέτη από γιατρούς του βρετανικού ΕΣΥ (NHS), διαπιστώθηκε ότι τα chatbot ενδέχεται να επικυρώνουν παραληρηματικά ή μεγαλομανιακά μοτίβα σκέψης, ειδικά σε άτομα επιρρεπή στην ψύχωση. Ο Hamilton Morrin, ερευνητής στο King’s College London, σημειώνει πως αν και η δημόσια συζήτηση συχνά καταλήγει σε ηθικό πανικό, απαιτείται σοβαρός προβληματισμός για το πώς τα μοντέλα αυτά αλληλεπιδρούν με βαθιές γνωστικές ευπάθειες.
Ψυχολογία χωρίς… άνθρωπο;
Η πρόεδρος του Ψυχολογικού Συλλόγου Αυστραλίας, Sahra O’Doherty, επιβεβαιώνει πως η AI έχει εισχωρήσει στην ψυχολογική υποστήριξη, με πολλούς θεραπευόμενους να την αξιοποιούν ως συμπληρωματικό εργαλείο. Τονίζει όμως: «Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι καθρέφτης. Αντανακλά αυτά που προβάλλετε, χωρίς να προσφέρει αντίλογο ή θεραπευτική στρατηγική».
Η ίδια εξηγεί πως τα chatbot δεν μπορούν να αναγνωρίσουν μη λεκτικά σημάδια κινδύνου – εκφράσεις προσώπου, αλλαγές στη φωνή ή στη στάση του σώματος. «Αυτό αφαιρεί τον ανθρώπινο παράγοντα από την ψυχολογία», σημειώνει.
Η ανάγκη για κριτική σκέψη και πρόσβαση σε θεραπεία
Η εκπαίδευση στην κριτική σκέψη από νεαρή ηλικία είναι κρίσιμη για την αναγνώριση της διαφοράς ανάμεσα σε πραγματικό και τεχνητά παραγόμενο περιεχόμενο. Ωστόσο, όπως αναφέρει η O’Doherty, το πρόβλημα είναι διττό: δεν αρκεί να μάθουμε να φιλτράρουμε την πληροφορία – απαιτείται και ουσιαστική πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, κάτι δύσκολο σε περιόδους υψηλού κόστους διαβίωσης.
«Το πρόβλημα ξεκινά όταν η AI γίνεται το μόνο μέσο υποστήριξης. Εκεί, οι κίνδυνοι υπερβαίνουν τα οφέλη», λέει χαρακτηριστικά.
Η «κολακεία» της μηχανής και ο αντίκτυπος στις ανθρώπινες σχέσεις
Ο Δρ Raphaël Millière, λέκτορας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Macquarie, επισημαίνει έναν λιγότερο προφανή κίνδυνο: την αλλοίωση της ανθρώπινης επικοινωνίας. Τα chatbot προσφέρουν συνεχές ενδιαφέρον, υπακοή, κολακεία – συμπεριφορές ασυνήθιστες στις διαπροσωπικές σχέσεις. «Δεν είμαστε φτιαγμένοι για να μη μας επηρεάζει η συνεχής επιβεβαίωση», τονίζει.
Για τον Millière, η επόμενη γενιά χρηστών ενδέχεται να διαμορφώσει κοινωνικές δεξιότητες επηρεασμένες από τη «μηχανική συμπόνια» των chatbot. Το ερώτημα που τίθεται είναι: πώς θα διαμορφωθεί η ανθρώπινη αλληλεπίδραση όταν το πρότυπο είναι μια οντότητα που δεν κουράζεται ποτέ, δεν απορρίπτει ποτέ και πάντα επιβεβαιώνει;
Τελικό συμπέρασμα: Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο πληροφόρησης ή υποστήριξης, όχι όμως ένας υποκαταστάτης της ανθρώπινης επαφής και της επιστημονικής ψυχολογικής βοήθειας. Σε κρίσιμες στιγμές, η ανθρώπινη παρουσία παραμένει αναντικατάστατη.
