Γράφει ο Νίκος Αρβανίτης
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά κάθε χρόνο στις 6 Σεπτεμβρίου το θαύμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στις Χώνες (Honaz, Τουρκία), γνωστού και ως Mihail Arhan ή Başmelek Mikail’in Kolose’deki στην Τουρκία.
Σύμφωνα με την παράδοση, στον ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ υπηρετούσε ο ευλαβής Άρχιππος, όταν ειδωλολάτρες προσπάθησαν να καταστρέψουν τον ναό εκτρέποντας δύο ποτάμια. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ εμφανίστηκε θαυματουργικά, οδήγησε τα νερά χωρίς να προκαλέσουν ζημιά και έσωσε τον Άρχιππο, γεγονός που έδωσε στην περιοχή το όνομα Χώναι. Η τοποθεσία, στις αρχαίες Κολοσσές της επαρχίας Ντενιζλί, είχε μείνει άγνωστη μέχρι το 2021, όταν ερευνητές κατάφεραν να την εντοπίσουν. Το γεγονός υπενθυμίζει ότι ο Πολέμαρχος του Θεού δεν ξεχνά.
Στη Μικρά Ασία, ο ελληνισμός και η χριστιανική πίστη διατήρησαν ζωντανή την παρουσία τους και σε άλλα σημαντικά κέντρα, όπως ο οικισμός Ταξιάρχης στην περιοχή Melikgazi της Καισαρείας. Χτισμένος στις δύο πλευρές μιας στενής κοιλάδας, ο Ταξιάρχης (γνωστός και ως Ταξιάρχες, Ταρσιάχ, Kayabağ ή Darsiyak) συνδέεται με την επίσκεψη της Αγίας Ελένης τον 4ο αιώνα μ.Χ., η οποία, σύμφωνα με την παράδοση, είδε σε όνειρο τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και πληροφορήθηκε την επιτυχή εύρεση του Τιμίου Σταυρού. Στην περιοχή ιδρύθηκε η Μονή των Ταξιαρχών, που αποτέλεσε θρησκευτικό και πολιτισμικό κέντρο. Το σημερινό όνομα Kayabağ προέρχεται από τις λέξεις Kaya (βράχος) και Bag (σύνδεσμος), λόγω της στενής κοιλάδας που ενώνει τους δύο λόφους του χωριού.
Ιστορικές απογραφές των Οθωμανών και μεταγενέστερες πηγές καταγράφουν τον πληθυσμό κυρίως χριστιανικό (Έλληνες και Αρμένιους), με σημαντική παρουσία Μουσουλμάνων τον 16ο αιώνα. Στα τέλη του 19ου αιώνα υπήρχαν περίπου 500 Έλληνες κάτοικοι και το 1924 μόνο 52 ελληνικές οικογένειες. Στον Ταξιάρχη λειτουργούσαν τρεις Ορθόδοξες εκκλησίες, ανάμεσά τους η εκκλησία των Ταξιαρχών (Yanartaş), χτισμένη σε λόφο, τρίκλιτη βασιλική με πλούσιες τοιχογραφίες που απεικονίζουν τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, τον Γαβριήλ, τον Ιησού και τη Θεοτόκο. Το χωριό διέθετε επίσης περιστερώνες, δείγματα παραδοσιακής καππαδοκικής αρχιτεκτονικής.
Η παιδεία ήταν σημαντική στον οικισμό, με σχολαρχείο, σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης για κορίτσια και ημιγυμνάσιο στη Μονή των Ταξιαρχών. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, οι Έλληνες κάτοικοι εκδιώχθηκαν, αφήνοντας πίσω σπίτια, βιβλία και προσωπικά αντικείμενα. Οι μαρτυρίες τους, όπως αυτή της Ευανθίας Γκοβύσογλου, διασώζουν τις τελευταίες στιγμές τους στο χωριό, τις δυσκολίες της αναγκαστικής αποχώρησης και την προσφυγιά στην Ελλάδα.
Ο Ταξιάρχης, όπως και η περιοχή των Χώνων, παραμένει σημαντικός ως τόπος ιστορικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής μνήμης, συνδέοντας την παράδοση του ελληνισμού και της χριστιανικής πίστης με την τοπική ιστορία της Καππαδοκίας και τα θαύματα που διασώζουν οι αιώνες.
